Kappen en branden

Als mensen niet langer als jager-verzamelaar, maar als boer aan hun voedsel komen, dan gaan ze op een nieuwe manier met de natuur om. Planten worden niet verzameld, maar verbouwd. Dieren worden niet gejaagd, maar gefokt. Ook ontstaan er nieuwe technieken en beroepen. Hoe komt dat? Wat gebeurt er met het landschap, als mensen landbouw gaan bedrijven?

De vroegste landbouw

Nadat mensen hier 8.000 jaar hebben gejaagd, worden ze 7.200 jaar geleden boer. Behalve in Twente wonen de eerste boeren vooral in Zuid-Limburg. Het is onbekend of deze boeren nieuwe bewoners zijn die uit Duitsland komen, of dat jager-verzamelaars de landbouw van hun oosterburen hebben overgenomen. De cultuur van de eerste boeren wordt de Bandkeramische cultuur genoemd, naar de versieringen op hun aardewerk. Het is echter niet één cultuur. Het zijn verschillende groepen, die niet allemaal potten bakken.

De eerste Twentse boeren wonen op de vruchtbare flanken van stuwwallen. Daar leggen ze ook akkers aan. Hun vee weiden ze in de onvruchtbare lage dalen. In de venen en moerassen offeren ze werktuigen aan hun goden of geesten. Doorgaans bouwen deze boeren geen dorpen, maar losse boerderijen. In zo’n boerderij wonen mens en dier onder één dak. Koeien, geiten, varkens en schapen worden er ’s winters tussen schotjes van huid of gevlochten takken gestald. In het midden van de boerderij staan palen die het dak dragen. Op de zolder slaat men gerst en tarwe op. Later bouwt men aparte hooibergen en graanspiekers (kleine schuurtjes op palen).

Kappen en branden

Om akkers aan te leggen hakken de boeren stukjes oerbos om. Daarna branden ze de stronken af, zodat er een laagje vruchtbare as ligt. Als de bodem uitgeput raakt, kappen ze opnieuw bos om akkers aan te leggen. Op de verlaten akkers ontstaan heidevelden. Hier grazen schapen, die voorkomen dat er weer bos komt en de heide in stand houden.

Ambachtslieden

De stenen werktuigen van jager-verzamelaars zijn nog ruw, maar de boeren gaan hun gereedschap polijsten. Hierdoor zien werktuigen uit deze jonge steentijd er anders uit, dan die uit de midden steentijd. Het maken van gereedschap is nu het werk van ambachtslieden. Hoe komt dat? Als boeren genoeg voedsel produceren, dan hoeft niet iedereen op het land te werken. Sommigen zijn beter in het maken van werktuigen. De steenbewerkers maken ook nieuwe werktuigen, zoals een vuurstenen sikkel om graan te oogsten, of een granieten maalsteen om graan te malen.

 

Vuursteen komt van ver

De vuursteenknollen in Twente zijn vaak te klein om grote werktuigen te maken. Daarom wordt vuursteen aangevoerd uit Limburg, Denemarken, Noord-Duitsland, en Noord- en Midden-Frankrijk. Om geen natte voeten te krijgen, lopen de mensen over de hoge ruggen van de stuwwallen.

 

Hunebed

Zo’n 5.500 jaar geleden gaan boeren hun doden begraven in hunebedden. Dit gebruik blijft 500 jaar bestaan. In Twente komen grote zwerfkeien weinig voor en daarom werd alleen bij Mander een hunebed gebouwd. Helaas is dit bouwwerk later gesloopt.

Wie worden er in een hunebed begraven? Er wonen in die tijd slechts enkele honderden mensen tegelijk in Twente. Zij worden gemiddeld 35 jaar oud. Na 500 jaar hebben hier een paar duizend mensen geleefd. In al die tijd zijn er 10 – 15 mensen in het hunebed begraven. Naast boeren en ambachtslieden zullen er dus belangrijke mensen zijn geweest. We weten niet of dit dorpshoofden, krijgers of priesters geweest zijn.

Potten bakken

De hunebedbouwers bakken ook potten, die trechterbekers worden genoemd. Tot dan werd de blaas van een dier gebruikt om water te vervoeren. In potten kun je echter ook koken of iets bewaren.

Ploegen

De hunebedbouwers zijn ook de eersten die hun akkers omploegen. Dit doen ze met een eertouw; een stok met een stenen punt.

Terwijl ossen de ploeg trekken, prikt de boer de punt in de grond. Zo woelt hij de grond los voor hij gaat zaaien. De akkers zijn ca. 30 bij 30 meter; een oppervlak dat in één dag bewerkt wordt. Een boer heeft tientallen van zulke akkers.

 

 

Grafheuvels en dodenakkers

Zo’n 5.000 jaar geleden gaat men in Twente grafheuvels aanleggen. Soms liggen er grafgiften in, zoals een bronzen zwaard in een graf op de Herikenberg bij Markelo. Na 2.000 jaar gaan boeren hun doden te verbranden. Ze doen de resten in een urn en begraven die op dodenakkers.

Brons gieten

Ruim 4.000 jaar geleden dringt het gieten van brons in Twente door. Net als pottenbakken is dit een nieuwe toepassing van vuur. Bronzen bijlen en messen gaan langer mee dan stenen werktuigen. Als ze kapot gaan, dan smelt je ze zo om.

Brons is een materiaal dat in de natuur niet bestaat. Daarmee is het de oudste kunststof. Brons is gesmolten koper waar 10% tin bij gaat. Die metalen komen uit Zuid-Duitsland, Engeland en andere gebieden. Reizende bronsgieters hebben er een goede handel aan. Het maakt brons echter ook duur en zeldzaam. Hoewel de bronstijd ruim 1.000 jaar duurt, blijven stenen werktuigen in Twente al die tijd gewoon in gebruik.

Wol weven

In de bronstijd gaan mensen ook voor het eerst weven. Geweven kleding is comfortabeler dan dierenhuiden. Om een weefsel te maken, spinnen mensen eerst schapenwol tot dikke draden. Dit doen ze door plukjes wol uit te rekken en in elkaar te draaien. Als er genoeg draad is, verweven ze dat tot doek. Hiervoor wordt een raam van takken op de grond gelegd. Daar kun je draden op spannen, waar je andere draden doorheen vlecht. Later zet men dit weefraam rechtop. Naast (of in plaats van) wol gaat men ook linnen (vezels van de vlasplant) weven.

IJzer smeden

Een kleine 3.000 jaar geleden gaan mensen bijlen, dolken en ploegpunten van ijzer smeden. De grondstof oer komt uit venen en moerassen, op plekken waar planten slecht groeien en het water rood is.

Om erbij te komen en niet in het moeras te zakken, legt men knuppelwegen (allemaal boomstammetjes naast elkaar) aan. Het gedolven erts wordt met houtskool in een oven verhit. Zo blijft er ijzer over. IJzeren gereedschap wordt heel belangrijk en verdringt de stenen werktuigen.

 

Vuursteen wordt nu wel gebruikt om vuur te maken. Dit doe je door er met een stukje ijzer tegenaan te slaan.

Nieuwe technieken en beroepen

Als mensen van landbouw leven, dan hoeft niet iedereen boer te worden. Sommigen gaan iets anders doen. In de eerste 5.000 jaar van de landbouw ontstaat er meer nieuwe techniek, dan in 8.000 jaar jagen en verzamelen daarvoor. Al die nieuwe techniek wordt door specialisten uitgeoefend.